Quyết định 1039/QĐ-BYT năm 2012 về Mô hình thí điểm tiếp cận điều trị 2.0 do Bộ trưởng Bộ Y tế ban hành

QUYẾT ĐỊNH

VỀ VIỆC BAN HÀNH “MÔ HÌNH THÍ ĐIỂM TIẾP CẬN ĐIỀU TRỊ 2.0”

BỘ TRƯỞNG BỘ Y TẾ

Căn cứ Nghị định số 188/2007/NĐ-CP ngày 27/12/2007 của Chính phủ về việc quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của Bộ Y tế;

Theo đề nghị của Cục trưởng Cục Phòng, chống HIV/AIDS,

QUYẾT ĐỊNH:

Điều 1.Ban hành kèm theo Quyết định này “Mô hình thí điểm tiếp cận điều trị 2.0”.

Điều 2.Mô hình này được áp dụng tại tỉnh Điện Biên và thành phố Cần Thơ.

Điều 3.Quyết định này có hiệu lực kể từ ngày ký, ban hành.

Điều 4.Các ông, bà: Chánh Văn phòng Bộ, Cục trưởng Cục Phòng, chống HIV/AIDS, Cục trưởng Cục Quản lý khám, chữa bệnh – Bộ Y tế, Giám đốc Sở Y tế, Giám đốc Trung tâm Phòng, chống HIV/AIDS, Thủ trưởng Y tế các ngành và các đơn vị liên quan tại tỉnh Điện Biên và thành phố Cần Thơ chịu trách nhiệm thi hành Quyết định này./.

MÔ HÌNH THÍ ĐIỂM

TIẾPCẬNĐIỀUTRỊ 2.0TẠIVIỆT NAM
(Ban hành kèmtheoQuyếtđịnhsố1039/QĐ-BYTngày 03 tháng04năm 2012)

Phần I

CƠ SỞ XÂY DỰNG MÔ HÌNH

I. THỰC TRẠNG ĐIỀU TRỊ HIV/AIDS TẠI VIỆT NAM

Kểtừcanhiễm HIVđầutiênđược pháthiệnvàocuối năm 1990, tính đến ngày30/12/2011,ViệtNamcótrên 197.000 người nhiễmHIVcònsống và được báocáo.Từcuốinăm1996,BộYtếđãtriểnkhaichươngtrìnhquảnlý,tưvấn vàchămsóc(QTC)ngườinhiễmHIVtạinhiềutỉnh,thànhphốtrongcảnước, theođócáchoạtđộngquảnlý,tưvấnvàchămsócngườinhiễmHIVđượctriển khaitạicácxã/phường/thịtrấn(sauđâygọilàtrạmytếxã).Trạmytếxãthực hiệntưvấnvàđiềutrịmộtsốbệnhnhiễmtrùngcơhộichongườinhiễmHIV. Đếnnaychươngtrìnhnàyvẫnđangđượcduytrìtạitrên3.000xãtrọngđiểm. Chươngtrìnhđiềutrị bằng thuốc khángvi rút (ARV) được triển khai từcuối năm2000vàđượcmởrộngvàocuốinăm2005.CácdịchvụđiềutrịARVcho ngườinhiễmHIVđượccungcấptạicáccơsởytếtừtuyếnhuyệntrởlên.Tính đếntháng12/2011,trêntoànquốccó318cơsởđiềutrịHIV/AIDS,trongđócó 04cơsởthuộctuyếnTrungương,155cơsởtuyếntỉnh,159cơsởtuyếnhuyện, chưacócơsởnàođượctriểnkhaitạituyếnxã.TổngsốngườinhiễmHIVđang điềutrịbằngthuốcARVđến12/2011là60.924 người(baogồm cảngườilớnvà trẻem),tăng25lầnsovớicuốinăm2005.TỷlệbệnhnhânduytrìđiềutrịARV sau12thángởmứctrên80%,vượtmụctiêuđềracủaTổchứcytếThếgiới. HoạtđộngchămsóctạinhàvàcộngđồngchongườinhiễmHIVcũngđãđược triểnkhaiởnhiềutỉnh,thànhphốvớisựthamgiacủacáccánbộytếtạitrạmy tế xã/phường, ngườinhiễmHIV, nhómđồngđẳng.

Bêncạnhcáchoạtđộngvềchămsócđiềutrị,cáchoạtđộngdựphòngvà canthiệpgiảmhạicũngđangđượctriểnkhaitrênphạmvicảnước.Trongnăm 2011,đãduytrìhoạtđộngcủa317phòngtưvấnxétnghiệmHIVtựnguyệntại 58/63 tỉnh/thành phố. Trong năm2011 cả nước đã tưvấn cho 851.470 người trong đó có 812.540 lượt người thực hiện xét nghiệm HIV. Độ bao phủ của chương trình can thiệp giảmhại trong năm 2011 đã tăng lên rõ rệt, có 60/63 tỉnh/thànhphốtriểnkhaichươngtrìnhbơmkimtiêmvà63/63tỉnh/thànhphố triểnkhaichươngtrìnhbaocaosu,cácchươngtrìnhnàytậptrungvàocácquần thểdễnhiễmHIVnhưngườitiêmchíchma túyvà ngườimua bándâm.

Mặcdùvậy,hiệnvẫncónhữngvấnđềlàmhạnchếhiệuquảcủacôngtác dự phòng,chămsóc,điềutrịchongườinhiễmHIV:

-NhậnthứcvềsựcầnthiếtcủachămsócvàđiềutrịHIV/AIDSsớmcòn hạnchế.Xét nghiệm phát hiệnnhiễmHIVchưathực sự đượcxem làxétnghiệm chẩnđoánbệnh.Tìnhtrạngtiếpcậnvớidịchvụchăm sócvàđiềutrịởgiaiđoạn muộn tương đối phổ biến. Gần 50% người nhiễm HIV đến cơ sở điều trị HIV/AIDSởgiaiđoạnlâmsàng3và4;trongđógần60%cósốlượngtếbào CD4 100khibắtđầuđiềutrịARV(Báo cáođánhgiá đápứnglâmsàngvà miễn dịchở người lớn,Cục Phòng,chốngHIV/AIDS,2010).

- Chưa có sự phối hợp chặt chẽ giữa công tác dự phòng với công tác chămsócvàđiềutrịHIV/AIDS.Điềunàydẫnđếnviệctiếpcậnvớiquầnthểdễ tổnthươngđểcungcấpcácdịchvụchẩnđoánvàđiềutrịchongườinhiễmHIV trongcácquầnthể nàycònhạnchế.

-KhoảngcáchđịalýgiữanơingườinhiễmHIVsinhsốngtớicáccơsở điềutrịHIV/AIDSlàràocảnlớntrongduy trìviệcchăm sócđiềutrịvàtuânthủ điềutrịARV.Tìnhtrạngmấtdấu, bỏtrịcòncaoở nhiềutỉnh/thànhphố.Mộtsố cơsởđiềutrịcótỷlệmấtdấusau12thángđiềutrịlêntớigần50%,đặcbiệtlà trongmột nămđầu saukhitriểnkhaichươngtrìnhđiều trị.

ChươngtrìnhDựphònglâytruyềnHIVtừmẹsangcon(PLTMC)cũng đãđượctriểnkhaitạiViệtNamtừnăm2005.Đếnnaychươngtrìnhđãmởrộng trêntoànquốcvàđãthuđượccáckếtquảnhấtđịnh.Tỷlệphụnữmangthai (PNMT)đượctiếpcậnvới dịch vụ tư vấn xétnghiệmHIV tăng nhanh.Cùngvới đó,sốPNMTnhiễmHIVđượctiếpcậnvớidịchvụđiềutrịdựphònglâytruyền HIV từmẹsangconbằngthuốcARVcũngtăng trongnhữngnămgầnđây.Hiện chưacóđánhgiáchínhthứcvềtỷlệlâytruyềnHIVtừmẹsangcontrêntoàn quốc,nhưngtheosốliệutừCụcPhòng,chốngHIV/AIDSchothấysốtrẻem nhiễmHIVđượcpháthiệnđãgiảmdầntrongnhữngnămgầnđây.Mặcdùvậy, đểđạtđượcmụctiêuloạitrừ tìnhtrạngtrẻ nhiễm HIVtừmẹvàonăm 2015theo camkếtcủaViệtNamvớiĐạihộiđồngLiênhợpquốcthìvẫncònnhiềuthách thứcsau:

-DịchHIVvẫntiếptụcdiễnbiếnphứctạp,đặcbiệtlànhiễmHIVqua quanhệ tìnhdục,làmgiatăngtình trạngnhiễmHIVở phụnữ và trẻ em.

-SựkhôngsẵncódịchvụPLTMCtạicáctuyếnytếcơsởlàràocảnlớn đểPNMTtiếpcậnsớmvớidịchvụPLTMC.Trêntoànquốchiệnchỉcó36% PNMT được xétnghiệmvà nhậnkếtquả xét nghiệmHIV,chủyếu vào giaiđoạn chuyểndạ,49%PNMTnhiễmHIVđượcsửdụngthuốcARVtrongdựphòng lâytruyềnHIVtừmẹsangcon(BáocáoUNGASS 2010).

-Chưahuyđộngđượcvai tròcủaytếcơsởtrongviệctriểnkhaisớmcác cáchoạtđộngvềPLTMC,quảnlý,chămsóchỗtrợvàđiềutrịdựphònglây truyềnHIVtừmẹ sangconchoPNMTnhiễmHIVvà concủa họ.

-ĐaphầnPNMTđượcpháthiệnnhiễmHIVvàolúcchuyểndạvàgiai đoạn cuối của thai kỳ làm ảnh hưởng lớn đến hiệu quả của các can thiệp dựphònglâytruyềnHIVtừmẹ sangcon.

-Kỳthịvàphânbiệtđốixửtrongcộngđồng,thiếuhụtthôngtinvềlợi íchcủacáccanthiệpPLTMC,chưacósựvàocuộcmạnhmẽcủacáccấpchính quyền,cácbanngànhđoànthể,giađình, xã hội trongviệc hỗtrợ phụnữtiếpcận vớidịchvụ dự phònglâytruyềnHIVtừmẹ sangcon.

II. SÁNG KIẾN TIẾP CẬN ĐIỀU TRỊ 2.0 TRÊN THẾ GIỚI

Tháng7/2011,TổchứcYtếThếgiới(WHO)vàChươngtrìnhPhốihợp Phòng chống HIV/AIDS của Liên hợp quốc (UNAIDS) đã khởi xướng Sáng kiếntiếpcậnđiềutrị2.0.MụctiêucủaSángkiếnnàynhằmtăngtốiđahiệuquả của chươngtrìnhđiềutrịHIVthôngquaviệc triểnkhai5thànhtố sau:

1. Tốiưuhóa phác đồđiềutrị;

2.Tăngcườngcôngtácchẩnđoánvàtheodõiđiềutrịthôngquaviệcsử dụngcáckỹthuậtvà phươngphápchẩnđoánđơngiảntạiđiểmchămsóc;

3. Giảmchiphíđiềutrị;

4.Phâncấphệ thốngcungcấpdịchvụtheo hướngtiếpcậnvớiytế cơ sở;

5. Huyđộng sự thamgiacủa cộngđồng.

Vớiviệctăngcườngsựhuyđộngthamgiacủacộngđồngtạicácđiểm cungcấpdịchvụtạituyếnytếcơsở,SángkiếnTiếpcậnđiềutrị2.0sẽtăng việcchẩnđoánpháthiệnsớmcáctrườnghợpnhiễmHIV,tăngkhảnăngtiếp cận sớm với dịch vụ chăm sóc và điều trị HIV/AIDS. Điều này sẽ làm giảm đángkểchiphíchămsócvàđiềutrịchobệnhnhânbaogồmgiảmchiphíđiều trịnhiễmtrùngcơhội,chiphínằmviện,chiphíxétnghiệm.Theoướctínhcủa TổchứcYtếThếgiới,chiphíđiềutrịchomộtbệnhnhânđượcchẩnđoánvà tiếpcậnđiềutrịmuộncaogấp5lầnchiphíđiềutrịchomộtbệnhnhânđược chẩnđoánvàtiếpcậnđiềutrịsớm.NgoàiraviệcđiềutrịARVsớmcònlàm giảmđángkểsựlâytruyềnHIVtừngườinhiễmHIVracộngđồng,đặcbiệtlà giảmlâytruyềnHIVtừmẹsangcon.Tháng7/2011,Chươngtrình phòng,chống HIV/AIDScủaLiênhợpquốcvàTổchứcYtếthếgiớiđãcôngbốhiệuquảcủa điều trị sớmnhiễmHIV bằngthuốcARVlàmgiảmtới96%tỷlệlâytruyềnHIV quaquanhệtìnhdục.CáccanthiệpsớmđốivớiPNMTnhiễmHIVsẽlàmtỷlệ lâytruyềnHIV từmẹsangcon giảmxuốngdưới 2%.Bêncạnhđóviệc phâncấp cungcấpdịchvụđiềutrịvềytếcơsởsẽgiúpngườibệnhgiảmcácchiphíđi lại,tăngcườngnănglựccủacủaytếcơsởtrongcôngtácchămsócvàđiềutrị, giảmkỳthị vàphânbiệtđối xử, hỗ trợ ngườinhiễmHIVtuân thủ điềutrị. Tấtcả điềunàydẫnđếngiảmchiphítrongchẩnđoánvàđiềutrịđồngthờiduytrìsự bền vữngcủa chươngtrìnhphòngchốngHIV/AIDS.

Ngay khi Sáng kiến tiếp cận điều trị 2.0 được khởi xướng vào tháng 7/2011,có5nướctrênthếgiới(trongđócóViệt Nam)đăngkýthíđiểmSáng kiếnnày.

III. CƠ SỞ PHÁP LÝ

1.LuậtPhòng,chốngnhiễmvirútgâyraHộichứngsuygiảmmiễndịch mắc phảiở người(HIV/AIDS).

2.Quyếtđịnhsố36/2004/QĐ-TTgngày17/3/2004củaThủtướngChính phủvềviệcphêduyệtChiếnlượcQuốcgiavềphòng,chốngHIV/AIDSởViệt Namđến năm2010và tầmnhìn2020.

3. Thôngtưliên tịchsố11/2005/TTLT-BYT-BNVngày12/4/2005 của BộYtếvàBộNộivụhướngdẫnchứcnăng,nhiệmvụ,quyềnhạnvàcơcấutổ chứccủacơquanchuyênmôngiúpỦy bannhândânquảnlýnhànướcvềy tếở địaphương.

4.Quyếtđịnhsố23/2005/QĐ-BYTngày30/8/2005củaBộtrưởngBộY tếvềviệcbanhànhquyđịnhphântuyếnkỹthuậtvàdanhmụckỹthuậttrong khámchữa bệnh.

5.Camkếtquốctế:TạicuộchọpcamkếtchínhtrịtạiĐạihộiđồngLiên HiệpQuốcnăm2011,ViệtNamđãcamkếtthíđiểmSángkiếntiếpcậnđiềutrị 2.0doTổchức Ytếthế giớivà LiênHợpquốckhởixướng.

Phần II

MÔ HÌNH THÍ ĐIỂM TIẾP CẬN ĐIỀU TRỊ 2.0

I. MỤC TIÊU

TăngsốlượngngườinhiễmHIVđượcchẩnđoánvàđiềutrịsớmthông qua:

1.Cungcấpdịchvụchẩnđoán,chămsócvàtheodõiđiềutrịHIV/AIDS tạituyếnxã.

2.Tăngcườngkhảnăngkếtnốigiữatrạmytếxã/phườngvớimạnglưới ngườinhiễm HIV,quầnthểngườidễnhiễmHIVvàcộngđồngtrongchẩnđoán, dự phòng,chămsócvà theodõiđiều trịHIV/AIDS.

II. ĐỊA BÀN TRIỂN KHAI

Trongnăm2012,môhìnhtriểnkhaithíđiểmtạitỉnhĐiệnBiênvàTP. CầnThơ.

NhữngđiểmchínhliênquanđếntìnhhìnhdịchHIVvànhữngtồntạiđối vớicông tácphòng,chốngHIV/AIDS tạicác tỉnhĐiệnBiênvàCầnThơ:

-LàcáctỉnhcótìnhhìnhdịchHIV/AIDScaotrongcảnước.Sốngười nhiễmHIVđượctiếpcậnvớidịchvụchămsócđiềutrịcònthấp,tínhđếntháng 6/2011,taiĐiệnBiênchỉcó19.5%sốngườinhiễmHIVcònsốngtạiđượctiếp cậnvớidịchvụđiềutrịbằngARV(763ngườiđangđiềutrịARVtrongsố3.911 ngườinhiễmHIVcònsống)vàtạitỉnhCầnThơtỉlệnàylà28.4%(1.259người đangđiềutrịARVtrongsố4.426ngườinhiễmHIVđangcònsống).Đaphần ngườinhiễmHIVtiếpcậnvớichămsócđiềutrịởgiaiđoạnmuộn(trên50%ở giai đoạn lâm sàng 3 và 4; CD4 trung bình khi điều trị ARV dưới 100 tếbào/mm3.

-ThờigiantrảkếtquảxétnghiệmkhẳngđịnhHIV(+)còndài,nhanh nhấtlà1tuần,trungbìnhlà2tuần,đặcbiệtlàđốivớicáctrườnghợpnhiễm HIVđượcpháthiệntạicáccơsởytế.Điềunàyđãảnhhưởngđếnviệcđiềutrị sớm cho bệnh nhân và cũng là một trong các nguyên nhân mất dấu sau xét nghiệm,đặc biệt làvớitỉnhmiềnnúinhư ĐiệnBiên.

-ViệcđiềutrịARVchỉđượccungcấptạicáccơsởđiềutrịHIV/AIDS tuyếntỉnhvàmộtsốhuyệntrongtỉnh.Hàngtháng,bệnhnhânphảiđếncáccơ sởtuyếnhuyệnhoặctỉnhđểlĩnhthuốcvàkhámlại,việcđilạilàtrởngạilớn chonhiềubệnhnhânđặcbiệtlàbệnhnhânởcáctỉnhmiềnnúihoặccóhoàn cảnhkhókhăn.Đâycũnglàmộttrongnhữngnguyênnhângâymấtdấuhoặcbỏ trịvàkhôngtuânthủđiềutrịcủabệnhnhân.

-TìnhhìnhPLTMC:TỷlệnhiễmHIVtrongPNMTtạiĐiệnBiêntrong nhữngnămgầnđâyrấtcaotừ1,5%đến2%caogấp9-10lầntỷlệnhiễmHIVở phụ nữ mang thai trên toàn quốc. Tuy nhiên, chỉ có 43,5% PNMT được xét nghiệmHIV(Nguồn:BáocáohoạtđộngPLTMCĐiệnBiênnăm2010).TỷlệnàyởCầnThơđạt80%trongnăm2010.Tạicả2địabàntrên,việcxétnghiệm HIVchoPNMTchủyếuđượcthựchiệnvàolúcchuyểndạ(67%tạiTPCần Thơvàkhoảng70%tạitỉnhĐiệnBiên).Tìnhtrạngmấttheodõisauchẩnđoán nhiễm HIVởPNMTvàmấtdấucủacáccặpmẹ,consausinhkhácao.TạiĐiện Biêntỷlệphụnữsinhcontạinhàchiếmkhoảngtrên50%.Nhữngđiềunàyđã làmhạnchếhiệuquảcủacáccanthiệpvềDựphònglâytruyềnHIVtừmẹsang con.

-Căncứtheotìnhhìnhdịchvàhệthốngchămsóc,điềutrịHIV/AIDS hiệncótại tỉnh,căncứ theokếtquảcuộc họp vớilãnh đạoSởY tếvàTrung tâm Phòng,chốngHIV/AIDS,việctriểnkhaithíđiểmmôhìnhTiếpcậnđiềutrị2.0 sẽ được tiếnhànhtạicác quận/huyện sau:

+)ĐiệnBiên:04quận/huyệnbaogồm(1)ThànhphốĐiệnBiênPhủ,(2) huyệnĐiệnBiên,(3)huyệnTuầnGiáovà(4)huyệnMườngẢng.Mỗihuyệnsẽ lựa chọn3xã đểtriểnkhaithíđiểm.

+)CầnThơ:Triểnkhaithíđiểm tại4quận/huyệnbaogồm (1)quậnNinh Kiều,(2)huyệnÔMôn,(3)huyệnThốtNốt, (4)huyệnVĩnhThạch. Mỗiquận/ huyệnsẽ lựa chọn3xã để triểnkhaithíđiểm.

III. THỜI GIAN THỰC HIỆNTháng9/2011đếntháng6/2013.

IV. NỘI DUNG HOẠT ĐỘNG A. Các dịch vụ được cung cấp

Môhìnhtiếpcậnđiềutrị2.0thíđiểmthựchiệnviệccungcấpdịchvụ chẩnđoánnhiễmHIV,chămsócvàđiềutrịchongườinhiễmHIVtheocácnội dung dưới đây:

1.Cungcấpdịchvụchẩnđoán,chămsócvàđiềutrịchongườinhiễm HIVtại trạmytế xã/phường.

2.ThựchiệnxétnghiệmsànglọcnhiễmHIVbằngtestnhanhtạitrạmy tế xã/phường.

3. SửdụngxétnghiệmCD4bằngthiếtbịmáyPIMAtạimộtsốcơsở chămsóc, điềutrịHIV/AIDS tuyếnhuyện.

4.SửdụngthuốcARVviênkếthợpgồm3loạithuốc.Ngườibệnhchỉ uống1viêntrongngày.

5.Vềtổchức:phâncấpviệcchẩnđoán,theodõichămsócvàđiềutrị xuống trạm ytếxã/phường.Cungcấp dịch vụ tưvấn xét nghiệm,chămsócđiều trị,vàcáchoạtđộngcanthiệpgiảmhạinhưcungcấpbaocaosu,bơmkimtiêm tạitrạmytế xã/phườngvà trung tâmytếhuyện/bệnhviệnhuyện.